بخش دوم مشکلات زبان سومری

مشکلات زبان سومری ( بخش دوم)

پروفسور جان .لویس . هیس John.Lewis .Hayes درپیشگفتار نوشته معروف خویش " راهنمای دستورزبان سومری و متون...1" در مورد مشکلات ذاتی زبان سومری میگوید:" زبان سومری بخوبی زبان اکدی شناخته شده نیست. شماری ازترکیبا ت صرفی( واژ شناسی) ونحوی زبان سومری روش نشده اند.هرچند پیشرفت زبان شناسی در دودهه اخیرقابل توجه است ، ولی بقدرکافی مسائل مبهم باقیمانده است، که ذهن دانش پژوهان را دراطراف زبان سومری بخود مشغول کند.

بعضی از دلائل و مشکلات زبان سومری ازاین قرار است :

1- زبان هم خانواده زبان سومری شناخته نشده است، واز نظرتوارث زبانی، مشخص نیست ، این زبان مرده ، یا زنده است .... (بوسیله مقابله، و ازطریق دستورزبان ولغات دو زبان هم خانواده دانش پژوه هان میتوانند، رابطه ارثی بین دو زبان خویشاوند را بدست آورند.)، ولی در مورد زبان سومری چنین امکانی دردسترس نیست .

2- نظام نگارشی سومری فقط بطورناقص گفتارزبان سومری را منعکس می کند . وتمام ترکیبات دستوری زبان سومری را که در گفتار سومری شناخته شده اند، نشان نمی دهد. این مسئله ، شکل طبیعی نگارش آنرا برای بازسازی صرفی مشکل کرده است .

3- بسیاری جملات نمونه موجود است، که بنظرمیرسد ، اندکی درصرف ونحومتفاوت باشند . ولی با فقدان اسناد مقایسه ایی وفقدان گویشوران بومی برای ترجمه ، بیان معنی صرفی ونحوی انها مشکل است . بدون شک ، بسیاری اختلاف معنی جزئی وجود دارد ، که برای همیشه قابل بیان نیست .

Igor Diakonoff اظهار میدارد" این شوخی کاملا شناخته شده ای بین آشورشناسان است ، که به تعداد سومرشناسان زبان ولهجه سومری وجود دارد ". (1976:99).

اخیرا Thorkild Jacobsen گفته بود:" دانش زبان سومری هنوزدرمرحله ابتدائی است ". محققین به تجربه این نقطه نظرات گوناگون را درترجمه زبان سومری لحاظ میکنند، واحتمال انحراف درآنها وجود دارد. حتی در حد محققین شایسته سطح بالا نیز ممکن است ، چنین انحرافی در ترجمه بوجود آید . به حدی که خواننده ترجمه هرگز نداند ، که دو ترجمه متفاوت، ترجمه یک کتیبه واحد است. محققین هنوز نمی توا نند روی یک دستور زبان واحد توافق کنند" .(1987:xv).

یطورمطمئن می توان گفت که زبان سومری برای مطالعه آسانتر از زبان اکدی است . زیرا زبان سومری ، حداقل بنظر نمی رسد صرف گسترده ای داشته باشد . قواعد دستوری زیادی برای آموختن ندارد. مانند زبان اکدی وعبری قواعد افعال ضعیف ندارد، که نیاز به حفظ وبه حافظه سپردن آنها  باشد. بطور نسبی بسیاری از پژوهند گان این زبان مشکلات آنرا دردرک ومفهوم آن می دانند. بهرحال این زبانی متفاوت با توقع یک خواننده انگلیسی زبان است .بعضی مواقع فهم اصول این زبان مشکل است، وازآن مشکلترکاربرد این اصول است.".

او در دنباله میگوید:" مشکلات نظام واجی، در مورد تلفظ هر ارزش آوائی زبان سومری بسیاراست ، وبیان آن آسان نیست . برای این مسئله دو دلیل اصلی وجود دارد.

اولاً : زبان سومری زبانی منفرد وایزوله شده است ، ومدارک کافی برای کمک ومقابله وجود ندارد.

ثانیا : مدارک واج شناسی زبان سومری از طریق فیلتر نظام واجی زبان اکدی ایجاد شده اند،وآوا شناسی سومری ازدریچه چشم آوا شناسی اکدی دیده میشود . مثلا : کلمه" پسر" درزبان سومری دقیقا /domu/ با صدای /o/ تلفظ میشود ، ولی چون دراکدی صدای /o/ وجود ندارد ، در نتیجه این اسم با هجای اکدی du-mu وبر اساس شواهد اکدی تلفظ می شود. در نتیجه ممکن است، هرگزندانیم ، در زبان سومری مصّوت /o/ وجود داشته است ، یاخیر. بنا براین، تصویر زبان سومری دوره UrIII ( از 2162 ق. م تا 2004ق.م) دراصل برمبنای زبان اکدی بابلی کهن .( از 1894 ق. م تا1595ق. م ) وپس ازآن شکل میگیرد، وبهمین شکل بیشتردانسته های دستورزبان سومری ازنوشته های سومری ، کاتبین اکدی زبان ، و تعلیم یافنه گان آنها بدست آمده اند.همینطورهم، درباره توسعه تاریخی آواشناسی سومری دانش اندکی داریم. زبان سومری در یک دوره چند قرنی زبان محاوره بوده است. (وبرای نگارش حتی قرن ها مورد استفاده قرار گرفته شده است). نظام واجی سومری در زمان حیات گفتاری ، باتوجه به همزمانی از نظر گفتارمردم ابوسلبیخ Tell Abu Salabikh با مردم UrIII بطورپر معنی تفاوت دارد. در بعضی موارد، در باره ارزش صوتی و. تلفظ تکواژهای دستوری زبان سومری ، شناخت بیشتری نسبت به تکواژهای قاموسی وجود دارد. این باین دلیل است ، که تکواژ های دستوری ، بیشتر بشکل هجائی نوشته شده اند. درحالیکه تکواژ های لغوی عموما بصورت اندیشه نگارنوشته میشوند، وبدون شاهد و سند اثبات ارزش صدای آنها مشکل، بلکه کاملا بعید است باین دلیل. ، تقریبا از طریق روش دستوری میتوان تغییر صدای تکواژ را مشاهده کرد، ولی بسیار مشکل است، که این تغییرات را از طریق تکواژ قاموسی دید . بطورخلاصه باید گفت، که زبان سومری احتمالا صداهائی دارد که زبان اکدی ندارد. در نتیجه آنچه می تواند مفید باین معنی باشد . کاربرد مستقیم اسناد گوناگون زبان سومری است. با وجودیکه ، بیان واظهارنظر با این اسناد بطور مستقیم مشکل است، ولی چندین نظام صوتی بازسازی شده زبان سومری وجود دارد، که همین موضوع هم یکی از پدیده های این زبان وارزش صوتی داده شده به هر پدیده واحد است. درعمل متاسفانه سومر شناسان تلاشی جدی برای ساختن صدای دقیق اصوات سومری بعمل نیاورده اند.، وبطور نسبتا کلی همان ارزشهای آوائی بر مبنای زبان اکدی را بکار میبرند.

او درباره توارث زبان سومری میگوید:" کم کم به نظرمیرسد، که زبان سومری زبانی منفرد وایزوله شده است . این بدین معنی است ، که زبان هم خانواده زبان سومری، چه زنده، چه مرده یافت نشده است.اما برای مرتبط کردن زبان سومری با بسیاری از زبانهای دیگر کوشش میشود. نظرات عامه پسند ، عبارتند از هم خانواد گی زبان سومری با زبانهای مجاری ، ترکی، قفقازی ، دراویدی وزبان روستائی هندی ، ولی هیچیک از این زبانها پذیرش عمومی نیافتند . این چنین کوشش ها ئی برمبنای شباهت های سطحی زبانها که ازنظر گونه شناسی شبیه اند، به عمل می آید . .A.Leo. Oppenheim خاطر نشان کرده است:" حقیقت آن است ، که سومری با وجود آنکه زبانی بخوبی قابل فهم است ، ولی پیچیده است، این زبانی است، که نمیتوان آنرا به زبان شناخته شده دیگری مرتبط کرد . زبانی که صدها سال فرهنگ آفرید ه است . کوشش برای مرتبط کردن آن با زبانهای کاربردی Polynesia (جنوب هند ) وافریقا درست نیست . مولفین چنین مطالعات پایان نا پذیری ، ثابت میکنند، که یا زبان مادریشان یا زبانی که آنها با آن برخورد کرده اند ، پیوند هائی با زبان سومری دارد.(1971) . Sir Gerard Clauson این بحث راچنین خلاصه کرده است : "سومری به طور بسیار روشن زبانی منفرد است .علیرغم کوشش های متعدد برای جا انداختن پیوند زبانهای دیگر با آن ، صورتهای مضحک ، غیر محتملی ارائه شده است" .(1973). احتمال اینکه ارتباطی ممکن است ، پیدا شود ، سست است . بسیاری اززبانهای پیوندی احتمالا مرده اند، بدون آنکه ازخود هیچ نوشته ای ثبت کنند . سرزمین مادری سومری ها شناخته شده نیست . ازاین رو روشن نیست، در کجا ممکن است ، زبان هم خانواده زبان سومری وجود داشته باشد . احتمال وجودچنین سرزمینی درهرجا ممکن است ، وجود داشته باشد، که لزوما ممکن است ، در سرزمین سومر نباشد .".

او در ادامه میگوید:" ....آخیراً ..تا حدودی اصطلاح ارگتیو برای سومری استفاده میشود. بعضی محققین اخیرا کارکرد ارگتیو زبا ن سومری را مورد بحث قرار داده اند.( حتی اگر برخی تفاسیر روشن نباشند.) . این مفهوم قرائت منصفانه اخیر ازادبیات سومر شناسی را دارد . این چنین اصطلاحاتی مانند ارگتیو، ( عامل ، کنش گر) ، پذیرا وغیره که قابل درک است، همیشه قابل استفاده نیست. امروز موضوع بحث باید این باشد، که الگوی ارگتیو باید چه نامیده شود. شاید بهتر است، مانند گذشته از اصطلاح " مفعولی صریح " بجای الگوی اصطلاح ارگتیو استفاده شود . بعلاوه همه محققین عقیده ندارند که زبان سومری برمبنای ارگتیوعمل می کند . بعضی سومرشناسان عقیده دارند که مدارک کافی برای بازتاب حالت ارگتیو درزبان سومری وجود ندارد ، وهمینطوراعتقاد دارند ، استثنائات خیلی زیادی درمدل ارگتیوسومری وجود دارد. دیگران موافق مراتب انشقاق درزبان سومری نیستند. پیچید ه گیهای انشقاق ارگتیو را در زبان جهانی دلیل این امرمعرفی میکنند. هنگامیکه دانش صرف افعال سومری بیشتر آشکار گردد، ممکن است، جریان ارائه ارگتیو در زبان سومری بسیار تسهیل گردد . اولین کسی که اصطلاح ارگتیو را برای زبان سومری در1957بکار برد Viktor Christian بود . هرچند اصطلاح او اندکی متفاوت با اصطلاح مرسوم است. Diakonoff (1965) نظام ارگتیو سومری وسایر زبانهای خاور میانه را مختصراً شرح میدهد. ولی ازبیان شرح صرف یا مورفولوژی آ ن خود داری کرده است . مقاله هائی بوسییله Daniel Foxvog در (1975) و Piotr Michalowski در (1980 a ) منتشر شده است ، که صریحا قالب ارگتیو زبان سومری را پذیرفته اند. Van Aalderenدر (1982 ) در سلسله مقالاتی بعضی از نظریه های منتشره را تفسیرمیکند. دردستور زبان Marie –Louise. Thomsen   که در        (1984) منتشر شد ، مدل انشقاقی را برای زبان سومری پیشنهاد میکند. درآخرنوعی بررسی ارگتیوی از زبان سومری یوسیله Gong Yushu در (1987) انجام شده است ."...

او در ادامه میگوید:" زبان سومری اغلب یک زبان پیوندی معرفی شده است. این اصطلاح به قرن نوزدهم بر میگردد، هنگامیکه زبان شناسان کوشش میکردند ، زبان های جهان را در چند نوع پایه ، تنها بر مبنای رده شناسی ، و نه ملاک توارث طبقه بندی کنند. برای این زبان شناسان ، تنها سه نوع زبان می توانست طبقه بندی شود . منفرد ، ترکیبی ، پیوندی.

1- زبا ن منفرد ( گسسته ، تکواژی )Isolating

درزبانهای منفرد، درحقیقت هرتکواژه یک کلمه جداگانه است . بطور مثال ، درزبان چینی که جزء این گروه زبان ها قرار دارد. زمان فعل روی افعال نیست . چنین اطلاعاتی بطور جداگانه روی قیود برده شده اند . همین طور نشانه جمع روی اسمها ومانند آن نیست ، بلکه چنین اطلاعاتی روی کلمات دیگر آورده میشوند .

2- زبا ن ترکیبی Fusional

درزبانهای ترکیبی نظیر، اکدی ولاتین تکواژهای دستوری ، ازطریق انتهای اسم یا فعل بیان میشوند.

 وچندین تکواژمختلف درترکیب شرکت می کنند . بطورمثال : در لاتین کلمه amo معنی " من دوست دارم " را دارد. /o/ انتهائی آ ن نشانه چند چیز است . فعل اول شخص است، مفرد است، زمان حال است ، وجه اخباری است ، ودر حالت فعل معلوم است. بنا براین، تکواژهائی برای نشان دادن شخص، زمان،عدد، حالت ووجه ندارد ، بلکه همه در نشانه /o/ خلاصه شده اند .

3- زبا ن پیوندیAgglutinative

درزبانهای پیوندی ، مانند زبانهای ترکیبی چندین تکواژه دستوری در یک کلمه خلاصه میشوند. باوجوداین، تکواژها هریک ازدیگری متمایز هستند ، وباهم ترکیب نمی شوند. در یک زبان پیوندی زنجیره هائی از پیشوند وپسوند بکار میرود . هرالصاقی ازنظر شکلی متمایز است ، ویک تکواژ را بیان میکند. نمونه بارزچنین زبانی، زبان ترکی است. درعبارت ترکی: evlerinden" ازخانه اش" ev " خانه "، ler " نشانه جمع " ، in ضمیر ملکی" مال او" وden پسوند اضافه حالت مفعول عنه یا حالت" ازی" بمعنی" از" میباشد . بطورکلی هر" وند " یک تکواژه را بیان میکند، وهرتکواژمتمایزاست.ler بطورخودکارنشانه جمع برای تمام کلمه است ،den بمعنی" از" پس ازهرعبارت اسمی وغیره می آید. تکواژها متمایزهستند، ودرهم ادغام نشده اند. زبان سومری ازاین نظر مشابه ترکی است . برای نمونه :" عبارت فعلی" ، مرکب ازیکرشته پیشونداست ، که بوسیله ریشه فعل تعقیب می شوند، وپس ازآن رشته کوچکترپسوندها قرار دارند. هروند یک تکواژرا نشان میدهد ، وهروند اساسا متمایز است . " عبارت اسمی " میتواند بسیارطویل باشد، وبا یک اسم ، بدلها، صفات توصیفی وعبارات حالت اضافه ملکی و غیره همراه باشند . با گذاشتن یک نشانه درانتهای عبارت اسمی، نمای رده شناسی عرضه شده، دراین نوع زبان ها، تا حدی ساده شده است . علاوه براینها ، زبا نهای دیگری وجود دارند، که به دسته بندیهای دیگری هم متکی هستند.درنتیجه، کاملا منفرد، ترکیبی یا پیوندی نیستند. بطور مثال : زبان انگلیسی زبانی منفرد است . ولی در برخی درجات ، زبانی ترکیبی است. بندرت حالت پیوند درکلمات انگلیسی شکل میگیرد. باید گفت در انگلیسی چنین کلمات "قابل پیش بینی" predictability "و متضاد با بی توارثی" antidisestablishmentarianism، بطور منصفانه ، برای چند واژه دارای، پیشوند ، یا پسوند وجود دارد. بیشترزبان شناسان جدید، زبان را دررده شناسی خلاصه میکنند ، وعلاقه ای به مباحث مربوط به morphological typology" رده شناسی واژی " ندارند، وخیلی موافق آن نیستند.آنها عقیده دارند ، که رده شناسی واژی آثارمفیدی ندارد. زیرا هیچ جذابیت یادرک مفیدی راجع به زبانها ، بطورکلی، عرضه نمیکنند. روش شناسی، با این طبقه بندی هم ، درچندین زمینه ، متعرض موضوع میشود . برای نمونه : همانطور که قبلا ذکر شد ، زبان ها به طور کامل ، در یکی ازحالتهای سه گانه رده شناسی قرارنمی گیرند. بنا براین ، هنگامیکه ازاصطلاح پیوندی برای زبان سومری استفاده میشود ، بویژه دربیان عمومی زبان ، بهتر است اندیشه خاصی ازاصطلاح "پیوندی"داشته باشیم . دواصطلاح ارگتیو و پیوندی دو نوع دسته بندی متفاوت را نشان می دهند . تفاوت " ارگتیو- مفعولی صریح " با " کنش گر– پذیرا" دراین است ، که ارگتیو- مفعولی صریح در باره خصوصیات اصلی نشانه گذاری شده یک جمله نسبت به جمله دیگربحث میکند. اما زبان های " منفرد- ترکیبی - پیوندی " تفاوت ارائه طرق مختلف مشارکت تکواژه ها رادر کلمه بیان میکنند. ازنظر تئوریک، یک زبان یا کنش گر است، یا پذیرا ، همین طور یا منفرد یا ترکیبی یا پیوندی است . هرچند بنظر نمی رسد که مجموعه این امکانات اتفاق بیفتد.".

ادامه مطالب در بخش سوم آورده میشود.ذکر مطالب با ذکر وبلاگ  منبع یا مرجع بلا مانع است.

1- Hayes. John. Lewis " A manual Sumerian Grammar and texts

( 1990 Undena )