تنوع اقوام ایرانی در زمان هخامنشیان

ترجمه کتیبه بابلی نو تخت چمشید

منبعی یگانه برای شناخت تمدن وفرهنگ سومریان  

بخش نخست  کتیبه شاه شول جی

چند ضرب المثل سومری

کنکاشی درمورد آرا و عقاید سومر شناسان معروف درمورد زبان سومری

ترچمه کتیبه پیروزی شاه اتو-هنگال شاه گوتی زاگرس بر چانشینان سارگون اکدی

تاریخ سومر وسومریان

از مقدمه کتاب " دستور زبان پیشرفته سومری" تالیف دکتر ماری لوئیز تامس

ترجمه ف. عباسی

تاریخ زبان سومری

وضعیت بغرنج زبان سومری و مشکلات ویژه مرتبط باآن ، آنچنان زیاد نیستند، که حالتی ایجادکنند، تا زبان سومری را یک زبان مرده و از رواج افتاده معرفی کنند، ولی حقیقت آن است، که این زبان ،احتمالاً درگذشته در  دوره ئی که با این زبان نگارش میشد، زمان زیادی  زبان نگارش بوده است، ولی زبان گفتاری نبوده است .

 مواد کتیبه های سومری که اساس  دستور زبان سومری کنونی است، یک بخش قضیه است، اما مهمترین بخش،منابع زبان سومری بین النهرین ، یعنی منابع کتیبه های سومری کهن مربوط به سلسله های اولیه لاگاش، از 2500 قبل از میلاد. تاآخردوره کتیبه های ادبی نوشته شده توسط بابلی های کهن هستند ،که تا 1600 قبل از میلاد تولید شده اند. این دوره 900 ساله ، زمانی است، که سومریها  قبل از آن زبان گفتاری خود را رها کرده بودند، و تنها به نگارش فرهنگی و ادبی بسنده کرده بودند. ما با اطمینان میتوانیم بگوئیم، که هنوز در ابتدای این دوره، زبان گفتاری سومری رها نشده بود، ولی بدون تردید، زبان گفتاری سومری در انتهای دوره بابلی کهن ناپدید شده است، اما جزئیات مسیر پیشرفت این جریان، قابل بیان نیست.

البته این موضوع باید برخی نتایج منطقی برای مطالعه یک زبان داشته باشند، اگر چه آن زبان منحصراً بصورت یک زبان نگارشی  ادبی در نسل هائی از مردم که زبان دیگری مانند زبان مادری خود دارند، استفاده شود.  بنابراین، من درادامه  کوشش خواهم کرد، رئوس مطالب تاریخ زبان سومری را در اینجا بیان کنم.

 تصور میشود، قلب سرزمین سومریها بخش جنوبی بین النهرین باشد، که آنرا سومر می نامند، محدوده مرز سومر،  جائی در شمال شهر نیپوربود؛ در قدیمیترین بخش از دوره سلسله اولیه ، احتمالاً فراتر از این شهر نبوده است.¹ ما اولین زمان تماس ها وبرخورد های اکدی ها با سومریها را نمی دانیم، ولی احتمالاً این زمان بسیار کهن، و از دوره های اولیه ، مثلاً 3000 سال قبل از میلاد است.² بنظر میرسد، دلائلی  برای  وجود یک دوره طولانی تماس نزدیک بین سومریها و اکدیها ، حداقل در محدوده نواحی مختلف وجود داشته باشد، هرچند ما نمی توانیم، این موضع را در منابع کتیبه های قبل از دوره سوم سلسله اولیه سومری ( 2600 سال قبل از میلاد ) دنبال کنیم. همینطور یک دلیل این همجواری اکدیها وسومری ها سبب برخی تبادلات فرهنگی مانند پذیرش وام واژه بین آنها شده است. شاید تاثیر سومریها، نسبتاً بیش ازگذشته  سبب شد، که ترتیب کلمه  در یک زبان سامی، مثلاً  در اکدی در برخی موارد مانند زبان سومری ( فاعل- مفعول- فعل) شود، که خوددلیلی دیگر است.³  روشنترین دلیل ارتباط بین سومریان و اکدیان در کتیبه های کهن (فارا Fara و ابوسلابیخ ) نشان داده شده است. ( برای مثال کتیبه های ED III 2600 قبل از میلاد). دراین کتیبه ها مقادیر قابل توجه ای از نام های شخصی اکدی، و اضافه بر آن نام های کاتبین اکدی وجود دارند. هرچند یک نام اکدی ، البته لزوماً این مفهوم را ندارد، که صاحب نام اکدی باشد، ولی یک اسم اکدی باید سندی بر حضورزبان اکدی در سومر باشد.⁴ در کتیبه های ابوسلابیخ  نشانه u بمعنی حرف ربط "و" است، که کهنترین سند مطمئن یک وام واژه اکدی درزمینه  زبان سومری است.⁵ بدینسان احتمالاً چنین بنظر میرسد، که شمارنسبتاً زیادی از مردم دوزبانه در آن زمان (ED III)  در شمال سومر در ابوسلابیخ وجود داشته اند. با توجه به پدیده ای که پس از آن در آنجا رخ داده است،  شاید ما بتوانیم، بگوئیم، که در دوره سوم سلسله اولیه ، جامعه سومری زبان در مقایسه با جمعیت دوره پیشین کمتر شده اند. بدینسان مردم اکدی زبان از شمال بسوی سومر سرازیر شدند، و نواحی مردم دو زبانه را برپا کردند، با وجود این جامعه سومری زبان احتمالاً در قسمت جنوبی هنوز اکثریت جمعیت را داشت.

در دوره فرمانروائی سلسله اکدی سارگونی ، اصولاً زبان اداری  اکدی بود، با وجود این ، کتیبه های سلطنتی و سالنامه هاعمدتاً دوزبانه بودند. همینطورهر دو زبان در کتیبه های اوراد مذهبی استفاده میشدند. ولی،  در سایر زمینه ها ، زبان سومری  درست و قانونمند در سومر یافت شده است. بدینسان احتمالاً چنین بنظر میرسد، که زبان سومری مانند یک زبان روزمره در این دوره، بطور خطرناک شروع به ناپدید شدن کرد، و   حد اقل بخشی از جامعه سومری زبان دو زبانه شد، پس از آن منابع اکدی زبان دراین دوره در سومر پدیدار میشوند.⁶ .

علیرغم این دوره سارگونی، بویژه در طول دوره سلسله اورسوم  کاربرد زبان سومری در اسناد اداری رایج شد. کتیبه های سلطنتی، قضائی و حقوقی، واسناد اداری و نامه نگاریها تماماً به زبان سومری نوشته میشد، درصورتیکه متون اکدی بندرت یافت میشد.  ⁷ . متون ادبی سومری - جدید هم بسیار  کمیاب بودند.   ( کتیبه های استوانه های گودا یک استثناء خارج از بحث است)، اما تصور میشود، بخشی از زبان سومری ادبی تایید شده در بابلی کهن در طول این دوره تصنیف شده اند.⁸ . این دوره اورسوم راتجدید حیات فرهنگی ( رنسانس) زبان سومری مینامند، هرچند،  شاید  بیشترین اثر را تنها در نگارش زبان سومری داشته است، و گرایش هائی از دوره سارگونی دراین مسیر تداوم داشته است،  یک رکود بزرگ ناشی از دوره سارگونی باعث میشود، بخشی از جامعه سومری زبان دو زبانه شوند، و بالاخره زبان سومری را رها کنند.  بدینسان بنظر میرسد، که در دوره اورسوم سومری بصورت یک زبان گفتاری بسیار محدود میشود.

در ادامه دوره بابلی کهن زبان سومری باید بصورت یک زبان مرده نگریسته شود، حتی اگر هنوز بصورت یک زبان اداری و یک زبان ادبی استفاده شده باشد.  بنا براین، بمراتب بیشترین کتیبه های فرهنگی این دوره  سومری زبان هستند، و همینطور کتیبه های سلطنتی تا دوره اولین سلسله بابلی سومری هستند( ضمیمه ، مواد متون دیده شوند).

در دوره بابلی کهن زبان سومری تجاری در مدارس آموزش داده میشد، و تداوم داشت. Eduba (مدرسه یا خانه کتیبه) ، آنجا که کتیبه های ادبی رونوشت برداری میشد، وآموزش داده میشد.دراین جا زبان سومری بوسیله محققین و شاگردان پیشرفته صحبت میشد، بهر حال ، کسی که آنرا می آموخت ، آنرا بصورت یک زبان بیگانه فرا میگرفت.⁹ . بدینسان زبان سومری پیشین، بالاخره زبان شمار محدودی از دانشمندان میشود.

 احتمالاتی وجود دارد، که در یک دوره  بخشی از جامعه در سومر میتوانستند، دست کم  بخشی از زبان  شعر سومری، وجارچیان دولتی  و غیره را با شناخت بعضی کلمات و بیانات  بازگو کنند، هرچند آنها خود نمی توانستند سومری صحبت کنند، یا بفهمند.

تاریخ زبان سومری که در اینجا ارائه میشود، عموماً برمبنای تحقیقات مهم I.J.Gelb در نوشته ایشان " اکدی و سومری در رابطه با زبان مختلط نژادی آنها " 1960 (Sumerian and Akkadian in their Ethno-Linguistic Relationship)1960, وآخرین مقاله J.S. Cooper "(زبان) سومریها و اکدیها در سومر واکد" 1973. (Sumerian and Akkadian in Sumerand Akkad)1973 است . این دو محقق هردوبطور مقایسه ای برای دوره اولیه انقراض زبان سومری بصورت یک زبان گفتاری بحث کرده اند، و نتیجه گرفته اند، که سخنوران زبان سومری در دوره اور سوم¹⁰ اندک بوده اند. ولی ، سوالی مورد مباحثه است، به این معنی که دیگرسومرشناسان تمایل به عقیده ای دارند، که زبان سومری هتوز تا دوره سومری جدید یک زبان زنده بوده است ، ولی دربرخی مناطق  از نظر گفتاری در دوره بابلی کهن¹¹ متروک شده بود. جریان متروک شدن یک زبان ، البته درگیر عوامل بسیارفرهنگی و اجتماعی میباشد، و بسختی میتوان قواعدی عمومی برای تک تک مراحل اختصاصی پیشرفت آن، یا دوره آن داده شوند.

  در وضعیت تاریخی مورد بحث   با توجه به منابع دیرینه شناسی ، این منابع تنها اطلاعات مفید اندکی در باره تماس و ارتباط سومریها و اکدیها بما میدهند.  تاریخ زبان مرده را باید از رویدادهای فرعی  مانند پراکندگی نام های شخصی سومری و اکدی¹²  ، وقایع کتیبه های سومری در مقابل اکدی ، و شمارفزاینده وام واژه های اکدی در کتیبه های سومری استنباط کرد . تمام اینها قرائن ونشانه ها هستند. با وجود این، این دلائل هم بطور نسبی نامطمئن هستند، و شاید برای تفاسیر متفاوتی مناسب باشند. بهر حال، یک دوره دیرینه مرگ یک زبان بهتر است، با ارقام  " زبانی" در دسترس مورد مباحثه قرار گیرد.

بهر حال ، مرگ یک زبان در یک دوره کهن اولیه همراه با ارقام دوزبانه در دسترس ، قابل نتیجه گیری هستند. در حقیقت ، زبان کتیبه های غیرمتعارف و مختلط  مانند اسناد و فرمان نامه ها، که احتمالاًً نزدیک به زبان گفتاری هستند، خیلی بیشتر تحت تاثیر زبان اکدی¹⁴ میباشند، بنا براین، نشان میدهند، که  کاتبان سومری جدید، زبان سومری را مانند زبان مادری خود نمی دانستند.  

بهر حال ، دوره انقراض زبان گفتاری سومری ، ممکن است، در اینجا بسیار پیچیده ، وبصورتی مختصر بیان شود.

با توجه به نتایج بدست داده از مواد زبانی بر این اساس ، بدینسان انتظار آن است، که تنها بخشی از جامعه زبانی یعنی تنها زبان مربوط به کاتبین کتیبه ها را پوشش داده باشند، که بلحاظ نظری کاملاً فرض محتملی است، اگر چه به عقیده ما خیلی محتمل نیست، که گفتار سومری کم وبیش در مناطقی در جنوب سومر در دوره بابلی کهن مرده باشد. اما زبان آنها، ظاهراً تاثیری بر نگارش سومری نداشته است ، زیرا آنها بدون ارتباط زبانی با لایه های فرهنگی جامعه¹⁵  زندگی میکردند.  بنا براین،با چنین احتمالی، گروه های کوچکترسخنوران سومری ، اهمیت بسیار محدودی در تحقیقات زبان دستوری خود داشته اند.

اگر تاریخ مردم سومر و زبان آنها بصورتیکه در اینجا بیان شد، درست باشد، ما باید نتیجه مطلوب را حاصل کرده باشیم، من فکر میکنم ، که در آنجا که آخرین دوره زبان سومری بود، هنوز یک زبان زنده سومری بوسیله اکثریت جامعه استفاده میشد، که قبل ازدوره سومری نو رو بخاموشی نهاد. متون سومری نو وبابلی کهن از انواع مختلف  اقتصادی و فرهنگی ، موقعیت بالای زبان سومری را بصورت یک زبان فرهنگی و اداری و مذهبی باز تاب میدهد، که حالا تقریباً زبانی مخصوص اکدیها شده است.

کتابشناسی :

همینطور هم در بخش کتابشناسی کتاب " بازسازی نگارش و زبان-Writing and Language Reconstruction " از R.D. Biggs, 1967. و'Semitic Names in the Fara period'.  یا سومری جدید 36: 55-65 و J.S. Cooper,1973. در نوشته او"سومریها و اکدیها در سومر و اکد". یا سومری جدید 42: 239-246 دیده شوند.

D.O. Edzard, 1960. 'Sumerer und Semitien inder frühen Geschichte Mesopotamiens.'Geneva8: 241-258.  اتوو ادزارد درنوشته خود" سومریها و سامیها در تاریخ اولیه بین النهرین" .

A. Falkenstein 1960. 'Kontakte zwischen Sumeren und Akkadern auf sprachlihem Gebiet.' Genava 8: 301-314. آدام فالکنشتاین در نوشته خود"  روابط دوسویه منطقه گفتاری سومریها و اکدی ها "

B.R. Foster, 1982.  در نوشته خود" قومیّت و نام شناسی نژادی در بین النهرین دوره سارگونی-Ethnicity and Onomastics in Sargonic Mesopotamia"  سومری جدید 51: 297-354.

I.J.Gelb 1960  در" سومریها و اکدیها در روابط زبان نژادی - Sumerians and Akkadians in their Ethno-Linguistic Relationship " Genva 8: 258-271..

I.J. Gelb, 1961.   در " نگارش و دستور زبان اکدی کهن - Old Akkadians Writing and Grammar, " چاپ دوم تجدید نظر وشرح مفصل( مواد گسترده برای فرهنگ لغت آشوری 2) شیکاگو.

W. Heimpel, 1974-77  در نوشته خود" نامهای سومری واکدی در سومر و اکد - Sumerische und  akkadische Personennamen inSumerundAkkad." Aƒo25: 171- 174.

F. R. Kraus. 1970.  در " مسئله سومریها و اکدیها در تاریخ بین النهرین کهن - Sumere und Akkader, Ein Problem der altmesopotamischen Geschichte. ". (

(Medcdelingcn der Koninklijkc Nederlandse Akademic van Wetenschappen.

Afd. Lctterkundc. Nicuwe Kceks - Dcel 33 -. No. 8) Amsterdam-

London.

 شاد باشید مطالب را دنبال کنید.

سنت هزاران ساله وقف در ایران وسومر

اوقاف و تامین اجتماعی سنت هزاران ساله ایرانیان

داشتم کتابی ترجمه میکردم ،  و بخشی از آن ترجمه را کنار گذاشته بودم ، که در وبلاگ نشان دهم فرصتی پیش آمد ، تا کتابی دیگر را در مورد کتیبه های دوره های اولیه سومری مطالعه کنم ، در اوائل نوشته ترجمه ای از کتیبه با استناد به کار چند سومر شناس معروف ترجمه  شده بود ، تاسف خوردم ، که چرا صاحبان این زبان  تلاشی در خور برای بازیافت و خوانش درست ، کتیبه ها تاکنون منتشر نکرده اند. دراینجا بخش هائی از کتیبه هائی را که مربوط به اور- نینگرسوی اول Ur-Ningirsu I است ، به دوستداران زبانهای ایرانی تقدیم می کنم . این مطالب نقل از اتوو ادزارد DIETZ OTTO EDZARD در کتاب ایشان " گودا و سلسله اش " GUDEA AND HIS DYNASTY چاپ دانشگاه تورنتو کانادا 1997 است .

 نویسنده سومرشناس مشهورمیگوید : " فهرست وقف قبل از میلاد بوسیله   T. Maeda, ASJ 10 (1988) p. 19 and pp. 33-35 ( با رونوشت و عکس )  منتشر شده است .

اسم های در سطر 2 فهرست بالا: در عبارت    ur-^dnin-gir-su gu-la   "Ur-Ningirsu” اور نین گیر سو را با عبارتgu-la   با صفت "ارشد " معرفی میکند. که امروه این صفت بصورت ka-lu " کَلو " و کلان ، و کلانتر وجود دارد ، و  با مقایسه این عبارت با عبارت :

     ur-dnin-gír-su dumu-gù-dé-aترجمه آن " نینگیر سو پسرگودا " در سطر 6 معرفی شده  است ، domo با معنی معادل "عقبه " ، "اولاد و فرزند" است ، که در زبان شوشتری این معنی را دارد..   مائدا از این طریق راهنمائی میشود ، وجود دو حاکم را در دوره لاگاش دو با یک نام بشناسد . فهرست شاهان افسانه ای لاگاش ( از تاریخ بابلی کهن ) منتشر شده بوسیله سالبرگر E. Sollberger, JCS 21 (1967) pp. 279-91  یک   اور نینگیر سو را بعنوان  پسر Ur-Nin-MAR.KI (see p. 282 line 195).  معرفی میکند،.

    صرفنظر از صورت کتیبه های او ، ما تنها منابع  برای سلطنت اورنینگیر سو ی اول را  سالنامه ها می دانستیم:

 1:   mu ur-^dnin-gír-su énsi   " سالی که  اورنینگیرسو فرمانروا ( شد )

نویسنده عدم وجود فعل را درعبارت اعلام کرده است ، و ما نیز دسترسی به کتیبه اصلی  یا سالنانه نداریم ، در نتیجه نظر نویسنده را می پذیریم .، و این عبارت را با وضع موجود بدرستی فاقد فعل میبینیم ..

2: mu ur-^dnin-gír-su énsi mu-ús-sa-bi   " سالی که اور نینگیر سو  شاه ( شد) ." .

دراینجا نظر ما با نظر نویسنده متفاوت است و ترجمه جمله دوم را با توجه به گویش های شمال خلیج فارس  بصورت کامل "  ماه (ای که) اورنینگر سو فرمانروا،  قدرتمند شد"  اشاره به شاه شدن او دارد.  در گویش های شمال خلیج فارس:

mu= ma= mo  بمعنی " ماه ، برج " ،  us₂ = os ،  قدرت ، توان  ، us₂-sa = ossa  با تلفظ " ا ُوسّه "  قدرتنمند است " ،  وبا تلفظ  (اوسو) oso" آنگاه " است .  اندیشه نگار ensi₂  در وبلاگ انگیسی  " به مفهوم " درحمایت شاه " پادشاه " تحلیل شده است . bi با نظر اکثریت سومر شناسان وبا استثائات بسیار ضمیر اشاره است. ولی bi , bid , ba , bu تقریباً دربیشتر گویش های همسو با فارسی  فعل " بودن ، شد ن ، وپیشوند نفی فعل  ، و برای مجهول کردن افعال استفاده میشود .

چند نکته  1 حروف ربط اغلب در زبانها شمال خلیج فارس و سایر زبانهای همسو با فارسی  در نوشتن و گفتن حذف میشود ، مثا ل "او نون" آب و نان ، "خداییغم بر" خدا و پیغمبر، در پاسخ " تو آنجا  رفتی ؟ " تنها میگویند" مو رفتم " من که رفتم  ، و مانند آن .

us₂  با تلفظ" اُ س" در زبان سومری و دربیشتر گویش های ایران بویژه درگویش شوشتری وحتی تهرانی  صفت قوی و قدرت مند معنی میشود، حتی در گویش تهرانی" اوس و قص" ستبر سینه  اشاره به توانمندی  یا قدرت مندی است .

 ادامه میدهیم: Thureau-Dangin, RTC 207 میگوید :عبارت mu šíta-ab-ba maš-e pà-da  بصورت  " سالی که ( روحانی )  ش = šíta .  قربانی کردن حیوان را بوسیله ( روشها ی آنِ )  تاسیس کرد .

باز mu=mo  ماه   šíta درگویش خوزی چوب خط حساب داری در گذشته است ، که با علامت گذاری فروشنده روی چوب بدهی خریدار پس از دریافت حقوق  به فروشنده پرداخت میشد . و معمولاً برای خرید های یکسان از نظر مبلغ و جنس خریداری شده استفاده میشد. ودر کل معنی " خط کشیدن " را دارد.

šíta-ab-ba  معنی ab-ba  " همراه "  و شاید همین " عبا ی" متداول است .  پس کسیکه شیت همراه دارد ، و درمعبد مشغول است ، احتمالا ً " کاهن حسابدار " است .  مسئله مهم برای ما  کلمات maš مَش ، e  و pà-da است ، که سومرشناسان  آنها را تاسیس کردن روش قربانی کردن  حیوان ترجمه کرده اند.

maš با تلفظ "  مَش " در سومری بمعنی بُز است . ترکیبی از این اسم امروزه درپهنه گویشوران فارسی و آنان که این کلمه را از بان سومری وام گرفته اند . بصورت " مشک " mašk  که از پوست بز تهیه میشود ، بخوبی شناخته میشود. این کلمه در اصل بصورت  maš-ak  بوده است ، که در اثر سختی و کثرت تلفظ ساده سازی شده است ، و مصوّت بعد از شین حذف شده است . ak دراغلب گویش های فارسی  نشانه تصغیر یا کوچکی است . ومعنی تحت اللفظی آن " بُزک ، یا بزکوچک است ، چرا مشک معنی بزکوچک را دارد.  پاسخ آن است ، که پوست بز بزرگ مناسب و درتوان خانواده برای آوردن آب نبود. ولی ما اینجا با حیوانی بنام بُز کار داریم ، و گفتیم که ترکیب این نام با حروف اضافه هنوز در زبان فارسی موجود است ، و بیگانه نیست .

pà-da یا pa₂-da  تاسیس کردن ترجمه شده است ،  این فعل با این صورت درست است و تکیه صدای a انتهائی فعل ماضی نقلی در گویش های شمال خایج فارس بمعنی " پخته است" را دارد.  ولی این صورت با توجه به جمله درست نیست . صورت فعل مورد نظر ما e-pa₂-da  " می  پخته است " یک وجه ماضی استمراری با توجه به برخی گویشوران شمال خلیج فارس و یک گویش اصلی سومری است.

ترجمه براساس بحث بالا  " ماهی که کاهن حسابدار ( برای غذای نذری ؟ گوشت) بُز می پخته است ". میباشد.

در عبارت بعد mu 1ú-mah-^dba-ú maš-e pà-da  با ترجمه " سالی که 1 ( کاهن ) ( معبد ) "با او" Bau₂ ، ( روشهای) قربانی کردن حیوان را بنا نهاد " . برخی از کلمات این عبارت مانند lu₂ و mah با تلفظ پیشنهادی سومرشناسان " ماخ " که بنظر میرسد ، مبهم است ،  بمعنی " بلند مرتبه ، عالی رتبه " است،

لو یا lu  با همین تلفظ درکلمه " دالو" بمعنی " پیرزن " در گویش های شمال خلیج فارس بسیار شنیده میشود . ولی این ترکیب از کلمه "دا" بمعنی مادر  و" لو" بمعنی سومری " مرد "  معنی زیبا ومحترمانه وبی آزار " مادر مرد " را دارد . چرا که کسی که مادر مرد است طبیعتا ً پیر است . کلمه lu₂ هنوزحداقل دریک ترکیب  زنده است . ولی " ماخ " هم در گویش مردمی معانی " نیکی ، برفراز بودن ..." را دارد . وبنظر میرسد تلفظ " ماه " آسمان از نظر رفعت درست باشد .

پس ترجمه عبارت  با گویشهای ایرانی" ما ه (ای که)  لوماخ ( یا مرد عالی رتبه)  (درمعبد "(خدای )) الله با او" بُز می پخته است .  و در عبارت زیر:

mu išib-^dnin-gír-su mu (-ka) (maš-e ì-pà-da (maš-e ì-pà-da)  مااین عبارت  را با حذف عبارت (-ka)  که دراینجا زائد میدانیم ، و اضافه کردن آن نیاز نبوده است ، ادامه میدهیم ،   و اصولاًآنرا برخلاف نظر سومر شناسان اضافه ملکی نمی دانیم ، بلکه یکی از چند حرف تعریف، تقریبا ً در کلیه گویش های همسو با فارسی  است .

išib  یا" اِ چیپ" بمعنی " می فشارد، مُهرمی زند " ( مهر زن) است ،   که امروزه " فشردن" یا "چپاندن " گفته میشود ، عمل نقش زنی مُهر روی چیزی است .

در عبارت(maš-e ì-pà-da)  نسبت به عبارات قبلی تنها  i₃ افزوده شده است ،  که درست آن تلفظ دیگر نشانه بصورت ni  پیشوند نفی افعال استمراری ازجمله در زبان بختیاری است .

mu išib-^dnin-gír-su mu maš ni-pà-da   وترجمه آن " ماه (ای که )  مُهر زن ( معبد) خدای نینگر سو ( گوشت ) بُز نمی پخته است " .

همه این افراد یا بدستور کاهن ها ی رئیس خود ، یا بدستور فرمانروایان  یا با ما ل خود غذای نظری تهیه و بین مردم نیازمند تقسیم میکردند، بدیهی است ، هنگاهی که متصدی کار معبد بودند، یا برای فرمانروا غذا تهیه و تقسیم میکردند ، حساب آنرا ثبت میکردند .  اکنون به یکی از افتخارآمیز ترین مستند ایرانیان یعنی وقف و غذای نظری و اثرات  آن در کاهش نا هنجاری های اجتماعی و کار و نیاز های تامین اجتماعی مستمندان  در معابد سومری از زبان سومر شناسان توجه نمائید . و به ایرانی بودن خود برای داشتن تامین اجتماعی در 4500 سال قبل  افتخار کنید.

کتیبه های وقفی یا پیشکشی Dedicatory ( از هیس 1999) .

    نخستین زیر مجموعه کتیبه های سلطنتی از نظر تشخیص بوسیله هاللو انجام شد. کتیبه 3 یک کتیبه وقفی است  ، این دومین زیر مجموعه تاسیس کرده او است  ، کتیبه های وقفی براساس اشیا ء  اهدا شده  ، و مکان در یک معبد بنیاد نهاده شده اند. این اشیاء از انواع بسیار متفاوت هستند. این کتیبه خاص رو ی یک ظرف سنگی  یافت شده است ، تمام این اشیاء اهدائی و چندین نوع دیگر ، در جزئیات بوسیله اوا اندرا  Eva Andrea Braun-Hotzmger 1991 بحث شده اند .

     هدف این اشیاء اهدائی با کتیبه هایشان برای رساندن یک آرزو از اهدا کننده برای عمر طولانی شاه کاهن بود . در بعضی موارد ، مانند کتیبه 3  اهدا کننده خود شاه بود .  در سایر موارد اهدا کننده یک شخص منفرد بود ؛  کتیبه 10 اهدای یک روسری سنگی را بوسیله یک صاحب منصب شاه ثبت میکند. اشیاء اهدائی همیشه سودمند نبودند ، زیرا به اصطلاح معمولاً فاید ه آنها درک نشده اند ؛ مثلاً ظرفی که  کتیبه 3 روی آن نوشته شده بود ، آیا بعلت سنگی بودن و سنگینی  بصورت یک ظرف غذاخوری  روزانه از آن استفاده شده است . این از سنگ ساخته شده است ، سنگ ، چوب ، و کانی همه در سومر کاملاً کمیاب بودند. واز اینرو ،  باید مانند  ظرفی بصورت یک شیئی خاص ارزیابی شده باشد .  شاید برای غذای نذری درمراسم استفاده شده بود.

    شیئی که این کتیبه روی آن نوشته شده بود . بطور متنوع یک " بشقاب " ، " ظرف " ، " دوری" ، " کاسه " و " سینی "  نامیده شده است . نقاشی یا عکسی از آن هرگز منتشر نشده است ، این ظرف در موزه بغداد  است ، و بطور معمول قابل دسترس نیست . این ظرف از سنگی ساخته شده است ، که نوعی سنگ مرمریت "دان دان"  یا "تخم ماهی" oolite نامیده شده است .  ظرف سنگی در گیپور giparu ، مقر کاهنه اعظم نانا در مجتمع معبد در اور یافت شده است . 

    گذشته ار این ، این کتیبه ها معمولاً " کتیبه های  وقفی" خوانده شده اند ، و شیئی آن خود یک " شیئی وقفی " است . این اصطلاح شناسی  بصورت " درون سنگ " inter alios بوسیله هاللو بکار برده شده است .  با وجود این استفاده از " شیئی وقفی" برای شرح دادن چنین اشیاء  و کتیبه ها یی  بوسیله  گریسون A. Grayson نقد شده است :

ریشه شناسی کلمه " وقف" به یک نذراشاره میکند ، و از آنجا که، در کتیبه های بین النهرین  کهن بحث نذری تحت بررسی و گفتگو نبوده است ، اصطلاح  درست نیست . آنها کتیبه های "وقفی"  یا  " پیشکش "  ex-voto به مفهوم روم باستان که در آنجا یک نذر حق تقدم در هدیه و وقف دارد ، نیستند (1980:157 n.80) .

گریسون اصطلاح را "کتیبه اهدائی" ترجیح داد ، و این عنوان اکنون کاربرد ش بیشتر متداول شده است .

    اشیاء هم توسط اشخاص منفرد به معبد اهدا شده اند ، این است ، که افراد دیگر  از شاه یا فامیل خود و یا صاحب منصبان رسمی هدیه دریافت میکردند. این کاملاً امکان پذیر است ، که چنین هدیه هائی به دنبال  بهبودی از یک بیماری جدی یا برخی بحران های مشابه داده شده اند. بسیاری انواع مختلف هدایا میتوانست داده شود. چنین  اشیاء ای در لوحه های ثبت  هدایا برای معبد ذکر شده اند.  احتمالاً  اکثریت آنها هیچ کتیبه ای نداشته اند. فون میروپ Van DC Mieroop میگوید  شماری از این هدایا از دوره ایسین - لارسا Isin-Larsa است (1972) . گلب  Gelb (1972)  یک بحث جالب از بردگان وسایر افراد " اهدا شده " به معبد  دارد . آنجا آنها تمام انواع کارها را انجام میداده اند.  گلب میگوید

گروه های نیروی کار معبد شامل افراد بدون فامیل ، بدون یک مرد نان آور ، یا حامی اقتصادی  قابل رویت  بودند. اینها بیوه زنان ، اطفال یتیم ، پیران ، بویژه زنان پیر و بی سر پناه ، زنان تن فروش ، حرام زادگان ، اطفال سر راهی ، و وقف شدگان به معبد ex-voto (arua)  بودند ( 1972:10) .

    دانیل Daniel Snell در کتابش " زندگی در خاور نزدیک " توضیح میدهد:

زنان و کودکان بوسیله کسی که نمی توانست ، به مدت طولانی آنها را حمایت کند ، یا بوسیله خودشان به معبد داده میشدند، و آنها بویژه در بافت و دوخت و دوز  فرایند پشم بکار گرفته میشدند. زیرا ما چندین ثبت جزئیات ازچنین اشخاصی داریم ، ما میدانیم ، که معمولاً  آنها پس از هدیه شدن به معبد زندگی طولانی نداشته اند ، و احتمالاً این بخاطر وضعیت تاسف بار آنها در اینکه سرزنده و فعال باشند ، دیده میشود (1997:35) . 

شاد باشید

دستگاه دستوری زبان سومری و گویش های بختیاری ، خوزی وشمال خلیچ فارس

دستگاه دستوری زبان سومری وگویش های فارسی شمال خلیج فارس

بخش اول

گفتار آرنوپوپل

پیش از آغاز سخن در باره گفتار آرنو پوبل سومرشناس، مشهور به پدر راستین دستور زبان سومری، برای ایجاد زمینه اندیشه و تفکر همسانی های زبان سومری با گویش های فارسی شمال خلیج فارس و زبان پارسی گفتار کوتاهی را از روانشاد علی اکبر دهخدا در مورد زبا ن پارسی زینت بخش این نبشته کرده ایم. در اینجا او میگوید:" زبان فارسی مذّکر وموّنث و خنثی ندارد، تثنیه ندارد، حرف تعریف ندارد، جمع های گوناگون ندارد، ازاینرو ، آموختن آن آسان است....

او در مورد زنجیره سازی اسم و فعل ( اصطلاحی که پوبل بکارمیبرد .) گفته است:" ..زبان فارسی از حیث مُرکبات ( ترکیب سازی یا زنجیره سازی- م) نهایت غنی است، وکم تر مفهومی از مفاهیم غریبه هست ، که نتوان با مُرکبی دلنشین از آن تعبیر کرد، و این مرکبات گاهی از دو کلمه فارسی یا از یک کلمه اجنبی باشد.

مانند : ( زرخیز، تن پرور، شکم بنده، عیب جوئی) و گاه مرکب از چندین کلمه است. مانند:

درم به جور ستانان زر به زینت ده      بنای خانه کنان اند و بام قصر اندای

  پو بل . سومری ها وزبان سومری

1- اکنون در آغاز آشنائی ما با تاریخ بابلی هااست، که ما به سومریها ، ساکنین نیمه جنوبی بابل می پردازیم. درمورد نژاد مردم سرزمین های شمالی بین النهرین، از گذشته های دور تا کنون ، تاریخ سامی بودن آنها را نشان داده است.

در تعین زمان پیشرویهای سلسله های سامی نژاد از اکد در شمال بابل بطرف سومر،اختلاف نظر وجود دارد.با وجود این ، به فرضیات متکی بر سوابق سومریهای بین النهرین میتوان اتکاء کرد. زیرا دورانهای ماقبل تاریخ ، یکباره بوسیله بابلی ها نابود نشده است. شاید سومریها در سرزمین های خارج از بابل به حیات خود ادامه داده باشند. ولی چون بابلی ها تنها شرح فتوحات خود را بجا گذاشته اند، واز آثار تمدن سومری هانام نبرده اند، ما چیزی از این سومریها در دست نداریم . با وجود این ، هنگامیکه نشانه های آداب ورسوم سومری ها را در فرهنگ بابلی مشاهده می کنیم نباید در قضاوت تعجیل کنیم ومدعی شویم که، سومریها بوسیله بابلیها بکلی نابود شده اند.

شواهد چنین میگوید، که پس از اتمام دوره تاریخی ثبات بین النهرین ، جنگ ها وتهاجمات گوناگون ، واغتشاشات داخلی در منطقه آغاز گردیده است. ونیاز به چراگاه وسرزمین های تازه اقوام سامی شمالی بخصوص اعراب را وادار به تباه کردن وتصرف چراگاههای بابل کرد، وبدین سان حضور اعراب سامی در سرزمین های سومری افزایش یافت . در نتیجه ساکنین سومرنابود یا رانده میشدند، یا تحت سلطه سامی ها قرار می گرفتند. بدین صورت اجازه یافتیم ، بدون درنظر گرفتن فاصله زمانی، دانسته ها ونادانسته های جنگهای مردم بین النهرین را برسرتصرف سرزمین های بابلی( جائیکه بدفعات بیشمار در دوره های مختلف پیش از تاریخ وتاریخی فتح شده است.) در نظر مجسم کنیم. سومریها خود نیز جزء ملتهائی بودند، که در طول زمانی طولانی به بین النهرین نفوذ کرده اند. پیش از سومریان سرزمین های بین النهرین در تملک ملت های دیگر بوده است، و بتدریج با پیوستن سومریها به ساکنین محلی به احتمال بسیار بعداً سرزمین سومر به مالکیّت آنها در آمد.

سومریها از کدام سرزمین های دور یا نزدیک احتمالا آمده بودند؟ اساس قضیه مهاجرت سومری ها به بین النهرین به هیچ وجه پذیرش مطمئن ندارد. وقابل استناد نیست.

تنها این موضوع بعنوان یک مسئله شناخته شده است، که سومریها ازنژاد سامی واز ساکنین عرب بین النهرین نیستند. وتوانسته اند ، در بین النهرین مستقر شوند. از آثار ونوشته های سومری ، در حد انتظار ما ، تاکنون دلائلی یافت نشده است، که سوابق سکونت اولیه و وابستگی قومی آنها را با اقوام وملتهای دیگر منطقه ثابت کند. از طرف دیگر، زبان هم خانواده زبان سومری نیز تاکنون درجاهای دیگر شناخته نشده است. غیر از اسامی خاص سومری که با خط نشانه ها مشخص شده اند، سومریها هیچ نامی برای سرزمین خود بجا نگذاشته اند. تنها نامی که برای مناطق تحت سلطه آنها بکار رفته است . کلمه Kengi یا Kingi برای"جنوب بابل" است. تمام علائم خوانده شده ازنشانه های خط میخی اکدی نظیرShumerû بمعنی سومر ، رجعت به خط نشانه سومری ذکر شده دارد، که چنین لغاتی تنها مفهوم سرزمین را دارند. شاید Kingi یاKingi(r) تنها یک کلمه مشتق شده از کلمه kalamma یاkanagga بمعنی سرزمین باشد.

( توضیحات مترجم : در اینجا و در تمام موارد، ما تنها از دوگویش فرا گیرترمردم شمال خلیج فارس برای مقایسه زبان سومری با گویش های همسو با زبان فارسی در شمال خلیج فارس استفاده میکنیم و نام آنها را به اختصار گویش –ش و گویش – ب می نامیم .)

عبارت اسمی kingi و kengi که پوبل برای عبارت ki-en-gi سومری استفاده کرده است ، تلفظ دیگری هم بصورت gu14-en-gi دارد. و با این تلفظ درگویش – ش معنی "سرزمین بزرگ خیز یا جای بزرگ خیز " را دارد. از طرفی کلمه اکدی Su/ cumerû در گویش فوق بصورت" شو ملو" اسم در حالت صفت مبالغه به معنی "بسیار مو سیاه ، یا بسیار شب مو ( تشبیه رنگ مو به سیاهی شب)" را دارد. که سومری ها را به این نام میشناختند. هر چند نشانه ki یا ku وkan بمعنی جا و مکان که از تلفظ های دیگر همان نشانه اند در سومری و فارسی وجود دارند ، ودر گویش - ش هم در کلمه ki-cha "کیچهَ "معادل کلمه سومری ki-ša4 بمعنی" گذرگاه یا کوچه "وجود دارد ، ولی ما از تلفظ دیگر نشانه با گویش – ش بصورت gu14 بمعنی "جا"( با وجود این همین نشانه تلفظ gager را در گویش – ب مشابه gagar سومری با همین معنی دارد.) استفاده کرده ایم . hen و hen-ta = en-ta سومری در گویش – ش معنی عظیم و بینهایت بزرگ را دارد. از طرفی gi یا ge در این گویش و زبان فارسی ریشه فعل "جهیدن،جستن" است. ).

2- با گذشت زمان ملت مغلوب سومری در اقوام غالب سامی نژاد ادغام شدند، وزبانشان با زبان اکدی در هم آمیخته شد.

دیده شده است ، که اقوام سامی نژاد تا آنجا که تاریخ بیاد دارد، در شمال بابل مستقر بوده اند، وهم زمان با آنهاسومریان نیزمسلماً در محدوده بابل وجنوب بابل ساکن بوده اند. با وجود سلطه وبرتری نژاد سامی، البته تمایلات و احساسات نژادی سومریها برای بازگشت به آداب ورسوم خود یقیناً وجود داشته است. ولی در ربع اول هزاره سوم قبل از میلاد، همزمان با فتوحات وپیشرفت های شاهان بزرگ وقدرتمند اکدی در شمال بابل به سبب انقیاد سومریها یقیناً این آداب وسنن کم رنگ ترگردیده اند. Sharrukin ( سارگون اکدی که شاید همان ضحاک اساطیری شاهنامه باشد. م) نزدیک ترین شاه فاتح اکدی به سرزمین های بابل وسومر، سومریها رامطیع خود کرد، او قدرت جنگی حکام محلی سومری را دچار اخلال کرد، در نتیجه جامعه سومری دچار اغتشاش شد، ودسته های بزرگی از سومریان به اسارت برده شدند.

بدین سان، سامیها در جنوب بابل مستقر شدند، و با فرو پاشی تمدن باشکوه سومری ، به یک برتری نژادی دست یافتند. با وجود این ، اسامی سه تن از شاهان سومری شهر اور نشانه گویائی است ، که در آن هنگام نیز هنوز جنوب بابل به تصرف کامل سامی ها در نیامده بود.

به مرور زمان سامی های مهاجم بدلیل برتری خود بر سایر مناطق سومر از جمله" اور" دست یافتند ، و در آنجا در حدود قرن 24 قبل از میلاد حکام دست نشانده از سوی خود تعیین کردند. سپس امپراتوری های سامی را در ایسینIsin وLarsam تاسیس کردند. در این زمان است ، که سومریها به سرعت هویت ملی خود را از دست دادند، و در جامعه سامی نژاد فاتح ادغام شدند، وزبان سومری نیزبعنوان زبانی گفتاری بزودی متروک شد.

شاید باز هم در کناره های دریا( خلیج فارس – م) که مردم سامی نژاد زمانهای طولانی تری به آنجا دست یافته اند، بقایای سومریها هنوز هم یافت میشدند. اما اثبات این مسئله مشکل است. هرچند ، ممکن است ، بطور مشهود تایید گردد، زیرا نام بیش از نیمی از شاهان سلسله های ساحلی دریا( "خلیج فارس"، مترجم) بطور اغوا کننده ای سومری هستند.

3- انقراض نژادهای سومری ومتروک شدن زبان ملی آنها علت سیاسی نداشته است، وبوسیله حکومت از گفتار بزبان سومری جلوگیری نشده اند. بلکه متروک شدن زبان ملی سومری بعد از دو قرن بعلت فقدان تشکیلات آموزش زبان ونبودن مدرسین وکاربران آن بوده است.

اما مشاهده میشود ، پس از گذشت دو قرن باز هم در دوره های بعد حق تعلیم وتربیت بزرگ داشته میشود، واکدی های فاتح روش آموزشی سومریها را دنبال میکنند. نظام آموزش سومریها نظامی همگانی بود. وقاعده تعلیم وتربیت از واجبات بوده است. در مدارس بابلی نیز این الزام وجود داشته است. با فرض شناخت حقایق آموزش سومری ها، روش تعلیم نظام نوشتاری اکدیها هم مانندروش سومریها بوده است. حتی قرن ها برای تعلیم وآموزش توجه خاصی به کتیبه ها ونوشته های شاهان سومری داشته اند، و از طریق این کتیبه های معیار، نوشته و کتیبه های دیگری ابداع وطرح میشدند، و با آن کتیبه ها ارزیابی و سنجیده میشدند. این کتیبه های معیار مرتب نسخه برداری میشدند، وبهمان صورت کتیبه اصلی حداقل در مراکز بزرگ علمی نظیر نیپور نگهداری ومورد استفاده مجدد قرار میگرفتند.

در دوره شاه سامی نژاد Samsuilunas بابلی، زبان اسنادحقوقی ، سومری بود. حتی مشاهده میشود، درجاهای دیگر هم تا مدتهای زیاد با علاقه خاصی ، روش نوشتاری سومری کهن مورد استفاده بوده است. اما از همه مهم تردانش دقیق ارائه شده برای معاملات وخرید وفروش ، داروسازی، کشت وزرع گیاهان ومهندسی معماری است ، که بدلیل ضرورت زمان ، مانند گذشته بشکل سومری استفاده شده اند. لغات بی شماری از زبان سومری در فرهنگ لغات اکدی وارد شده است. اما پیش از هر چیز زبان سومری بعنوان زبانی مذهبی و ارزشی برای معابد بابلی باز سازی شده است. چنین کاربری و باز سازی زبان سومری برای امور مذهبی ، باز هم در دوره شاهان سلسله های ایسین ولارسا تکرار میشود. در سروده های مذهبی سومری شاعرشهر نیپور ونیایش های او نیز این کاربرد مذهبی زبان سومری مشاهده میگردد. بویژه این زبان مورد استفاده وسیع منجمین وجادوگران وجن گیران قرار داشته است. حتی در دوره سلوکیان دربیشتر معابد بابل و اداره اموال ومعاملا ت ، علوم و زبان سومری بوسیله کاهنان استفاده میشد. تمدن بابلی بوسیله دانش زبان سومری کهن نزد ملتهای دیگر ترویج میشد. دلائل این موضوع با یافت شدن کتیبه های سه زبانه سومری – اکدی- هیتی در پایتخت هیتی ها در " بغاز کوی" ترکیه اثبات شده است.

کاربرد زبان سومری مشابه مطالعه وکاربرد زبان لاتین در دوره قرون وسطا وجدید ، نزد اروپائیان است.

4- برخی صورتهای لغت نامه های سومری مانند:VA 244 (ZA IX S. 159ff. ) ، در موزه بریتانیا لهجه های مختلف وگوناگونی از زبان سومری طراحی کرده اند. وبا توجه به تفاوتهای صامت های کلامی در اندیشه نگار ها، این طرحهای لغت نامه حتی تا پنج لهجه زبان سومری را بصورت: 1- eme-gal ( یکبارهم به شکل eme-salنامیده شده) ، 2- eme-sukud-a 3-eme-SUH-a 4- eme-TE.NÁ 5-eme-si-sá نشان میدهند.

ولی بعضی دیگر از لغتنامه ها برخلاف نمونه بالا به تفاوت صامت های کلامی در اندیشه نگار ها اعتقاد ندارند، وبندرت در این موضوع موشکافی می کنند. واساسا ، تنها در مورد تفاوت اندیشه نگارهای eme-sal چنین تفاوت های را با لهجه های دیگر مقایسه و بحث می کنند.

اولین گروه کتیبه های سومری که با سخاوتمندی بسیاربما یاری داده اند، که تا اکنون با اطمینان ، سه لهجه سومری را شناسائی کنیم. کتیبه های ، اسامی مشاغل اداری در هر یک از دوره های سلطنتی ، همین طور اسناد مذهبی ، حقوقی ، اقتصادی، علمی و اوراد وادعیه های مذهبی هستند.

امروزه از نشانه های مرتبط با لهجه ها ، بطور معمول لهجه eme-KU بعنوان لهجه اصلی برگزیده شده است. با وجودیکه، این انتخاب ممکن است ، درست نباشد. ولی سومر شناسان،( با وجودیکه، قضاوت از طریق آزمون کلمات وسخنواره ها، می توانند، ما را به خیال بافی سوق دهند.) نشانه های این لهجه را بعنوان" زبان سومری" تایید کرده اند.

مجموعه لهجه های اشاره شده در VA244 بصورت eme-si-sá شناسائی میشوند.

حتی اگر در کهنترین کتیبه های سومری که بما رسیده اند، در داخل مجموعه لهجه ها، زیر مجموعه هائی از لهجه های سومری تشخیص داده شوند. (هرچند ، تقریبا کتیبه های بیشمار Telloh در جهت مخالف آن قدم می زنند.) ولی کتیبه های سومری موخر، مجددا آگاهی ما را نسبت به لهجه ها تایید می کنند.

دومین مجموعه کتیبه های سومری که در پیوستگی وانسجام کتیبه های لهجه ها بما کمک میکنند، ماتم سرائی ها ، شکوه وشکایت ها وتضرعات مذهبی ، اوراد سحر وجادو وجن گیری است. . اگر آنچه درمعابد Innanna و Ninhursag تحت عناوین فوق وعبادات مذهبی با لهجه eme-sal گفته شده است ، از جهت الهی بودن، کلام درست واصلی سومری تلقی شوند. پس لهجه eme-sal لهجه اصلی است، وسروده هاوحماسه سرائی های بعدی با لهجه های دیگر بر خلاف جریان درست لهجه eme-sal است .

از طرف دیگر، برحسب نمونه VA 244 ، بنظرمیرسد، دربین کتیبه های مختلف سومری ، تنها کتیبه های لهجه eme-TE.NÁ بیشتر با لهجه eme-sal مرتبط وشبیه است. که خود میتواند ، یک زیر مجموعه از لهجه eme-sal باشد. ولی رابطه نامشخص ومبهم لهجه eme-sal بالهجه eme-gal درVA 244 تنها یکبار درستون 418 آورده شده است.

سومین لهجه هم ، بدین گونه از لهجه اصلی eme-sal انحراف قابل توجهی دارد. ودر آخر کتیبه Ammizaduga (OPI129 ) برخلاف بحث بالا عمل میکند.

5- از آنجاکه، در مباحث این کتاب، به مجموعه لهجه های سومری پاسخ داده میشود، نیازی به پاسخگوئی به یک لهجه منفرد نیست. زیرا دور از انتظار نیست، که در مناطق جغرافیائی جدا از هم در یک دوره تاریخی، گویش های گوناگون وجود داشته باشند.

با وجود این، این اختلاف گویش ها چندان زیاد نیستند، وبیشتر آنها ناشی از رسوم مذهبی معابد مختلف سومری ،اختلافات فرهنگی ونظائر آنها بوده اند. که در اصل تداوم وپیوستگی زبان معابد وزبان فرهنگی را با زبان کهنتر سومری نشان میدهند.

در نتیجه ، از ملاحظه کتیبه های کهنتر ، میتوان حکم قطعی اولیه را در مورد ریشه کلمه بدست آورد، لهجه های نواحی کهنترسومری نظیر شهر های Uruk وEridu صحت استنباط درست آن کلمه را تثبیت میکنند.

کتیبه های پدید آمده در دوره های مختلف سومری ، وضع وخصوصیات زبان مناطق ودوره های زمانی زبان سومری را نشان می دهند، که بطور مسلم در هریک از دوره ها ومناطق سومر، زبان وگفتار مردم آن زمان در آن منطقه جغرافیائی بوده اند.

6- با وجودیکه تک تک کلمات لهجه های گوناگون زبانهای سومری بطور مناسب ، باهم مقایسه وتفسیر وتحلیل شده اند. ولی زمینه اصلی رضامندی متفکرین ومحققین سومر شناس،اصول وقواعدی است، که با تلاش مجدانه استوار گردیده اند. قطع نظر از موارد استثنائی ، این قواعد بخوبی با لهجه های سومری بویژه در مورد لغات تطبیق می یابند، واستثنائات بیشتر در زمینه شناسه ها و اندیشه نگار هاصادق هستند. قابل ذکر است، که قبل از هر چیز، آواهای مرکب برای هر دوره تاریخی بدقت ، بررسی شده اند. با وجود این ، درحال حاضراین بررسیهادرهمه مناطق بطوریکسان انجام نشده اند. زیرا تفاوت تطبیق آوائی حتی در درون لهجه ها هم وجود دارند. هرچند بطور طبیعی ثابت شده است ، که این تفاوت حتی در سطح کوچکترین گروه ها نیز صادق است. کسیکه دقت کند، می بیند که در زبان اصلی زیرکتیبه HGT102" فهرست لغات نیپور" در ستون 651 برای کلمه " خدا " دو تلفظ آورده شده است.dingir یاdigir وهمین طورdimmir یاdimir که این دو مورد آخر مطابق کتیبه eme-SAL اند. یا" مشق نوشته های مدارس نیپور" در کتیبه HGT111 در ستون24 برای کلمه " محاصره کردن" nigin را آورده است ولی تلفظ nimin را هم ضروری دانسته است.

مشخص نیست چه مقدار از این تفاوت تلفظ ها وتمایزات به حقایق لهجه های محلی مربوط می شوند، وچه مقدار ناشی از خطای مشق نوشته های شاگردان مدارس نیپوراست که، بما ارث رسیده اند.

بدیهی است، هنگامیکه تحقیقات تاریخی کمک کنند، ورویدادهای تاریخی مشخص شوند، شناخت گویشهای مختلف سومری ، با منابع بیشتری امکان پذیر خواهند شد.

7- ساختار زبان تمام سومری ها بطور آشکاری شایستگی بهم پیوستگی زبان ملت های سومری را داشته است.( Fr.Mistelli در این باره میگوید:" ویژگیهای انواع حروف اضافه اصلی دستوری لهجه های مختلف زبان سومری را با انواع زبانهای" اورالی"  Der Uraltischeو"دراویدی" Der dravidische مقایسه کنید.").

بهر حال ، آنچه مشخصا دارای اهمیت است، موارد زیر است: اولا- ریشه لغات سومری در تهاجمات فرهنگی تغییر نکرده اند، بلکه کلمات ترکیبی بیگانه به ریشه لغات این زبان اضافه شده اند. ثانیا- تغییرات آوائی حروف مصوت وصامت، برای دوره زمانی قبل از تاریخ بسیار اندک بوده اند.

ثالثا- با توجه به هم آهنگی صداها، تشابه صامت ها ومصوت ها وغیره ، تفاوت ها را محو کرده اند.

بطور قطع همبستگی دستوری در گویش های مختلف زبان سومری بشکل اصول ترکیب زنجیره ای کلمه وجود دارد، وحتی واقعیات وجود زنجیره هائی از اقسام کلمات ، خود به استواری این مسئله کمک می کنند. این باین معنی است ، که اسم ها یا ضمائر اسمی، در بین اقسام کلمات با استدلالی دقیق تر بطور متوالی ، با تغییر وتبدیل ترکیب می شوند( اگر چه، بازهم شکلهای دیگری از انواع کلمات یا مجموعه کلماتی باشند، که مسند عبارت قرار میگیرند.) . ولی با وجود این، بطورکلی آنها استقلال خود را در حالت گروه کلمات، بویژه همراه با فعل واغلب درترکیب با ریشه اصلی فعل حفظ میکنند. برای دوره های بعد مشاهده میشود، این موضوع با تعدیل ، گاهگاهی بصورت های مشابه آن با عناصر ساختاری کلمات صرف می شوند. ولی از سوی دیگر ، اصل ساختار زنجیره ای خود را بطور نمایان ، در اتصال به کلمات دیگر تغییر می دهند، وتجزیه می شوند. بویژه این فرآیند با ریشه های دوچندانی گسترده ترشده است. این تنها بدین سبب بود ، که زبان سومری دربین زبان بیگانه سامی ویژگیها وتحولات وتغییرات جدیدی یافته بود، وهمین مسئله ریشه تمام تغییرات پیوسته زبان سومری را باعث شده است. این در اصل "دومین زبان .سومری" را شکل داده است. زبان سومری برای باقی ماندن جزئیات خود، به سختی در مقابل تهاجم زبان سامی مقاومت کرده است .

8- /3 ، کتیبه های معیار محلی ، منابع جدا سازی لهجه های مختلف سومری میباشند ، و در مطالعات زبان سومری بما کمک میکنند.

این منابع بشرح ذیل میباشند:

I-آنچه بوسیله بابلی های فاتح برای آموزش زبان سومری بجا مانده است:

الف- فهرست لغات دوزبانه سومری – اکدی ، این کتیبه های فرهنگ کلمات دو زبانه در سمت چپ لوحه لغات سومری را آورده است، ودر سمت راست کتیبه لغات معادل اکدی را نشان می دهد، ولغات سومری واکدی در این لوحه ها بسادگی قابل شناسائی است. این نوع لوحه ها بطور کلی در انواع آموزش های زبان سومری مورد استفاده قرار میگرفت. ستون های این کتیبه های فهرست لغت نشان می دهند، که حاوی کلمات اصیل واولیه سومری میباشند، وتصریحا از طریق کاملا درست مطالعه کتیبه های اصلی سومری ، بویژه تطبیق آنها با نظام نوشتاری اکدی رایج در آن دوره زمانی و تماما بصورت تک هجائی بازنویسی شده اند. برخی از این لغات هم خود بسیار رسا میباشند. از طرفی بعضی از این لغات با توجه به نگارش زبان سومری نگارش و املاء نادرستی دارند. وعادت به این شیوه نگارش مانع اصلاح آنها شده است. این مشکل بویژه در کلمات سومری وهجاهای آورده شده در ستونها ی کتیبه بیشتر اتفاق افتاده است. والبته در خصوصیات نام مدارس سومری که بصورت اندیشه نگار هستند نمایان تر اند.

نمودار فهرست لغات بالا( در فرهنگ لغات سومری اکدی شیکاگو110.216 ) بصورت چهار ستونی برای کتیبه های دو زبانه فوق بشرح ذیل است:

معنی فارسی                اکدی                                کلمه سومری

                        تلفظ مرسوم 

                 نگارش اندیشه نگار
                                                 هجانویسی اکدیها

مفقود شدن     za-ah      zah               kûa-aiia-ku            halâqu

رفتن             ma-a      mà                 Pisannu          alâku

در این نوع کتیبه ها بندرت ارزش آوائی اندیشه نگار در ستون ترجمه اکدی کتیبه آورده میشود. بویژه درمشق نوشته های شاگردان کوچکتر مدارس سومری این مسئله بارزتر است. ولی بصورت اندک در ستونهای اصلی گاهی ارزش آوائی برخی از آنها آورده میشوند.

کتیبه های فهرست لغات سه زبانه تا کنون در این مورد لغات زیادی را نشان نداده اند.

در مورد کلمات خویشاوند زبان اصلی eme-KU آنطور که در گذشته بحث شد ، آنچه قابل تطبیق اند ، در لهجه eme-SAL می باشند.

نمونه (11 Nr 12 R 5) بصورت زیر است:

معنی فارسی       معنی اکدی        لهجه eme-KU        لهجه eme-SAL

دیوار،پرده           â-mar                    é-gar                 igaru                                   

در مورد فهرست لغات سه زبانه " سومری - اکدی - هیتی " ، یافت شده در بغاز کوی ترکیه پیشتر توضیح داده شد.

در آنجا یک زوج لوحه گل رس کوچک هم یافت شده است ، که دارای لغات " سومری- اکدی در قطعات کوچک است .

در یک نوشته یونانی که بما رسیده است، هم یک کتیبه دو ستونی فهرست لغات، بغیر از یک کتیبه یک ستونی کلماتی که سومری ها در مدارس خود ، با هدف آموزش بکار میبردند، یافت شده است.

ادامه دارد.

شاد باشید نوروزتان پیروز  ف. عباسی

بنام  نامی حضرت حق 

نشانه های همبستگی اقوام ایرانی در گویش های همسو با پارسی

ما در تحقیقات زبانشناسی خود عمدتاً از دو گویش خوزی و بختیاری استفاده کرده ایم ، ودر آن دوعلاوه بر تحقیقات دیگر، با استناد به پیشوند های افعال استمراری و حال ، نشان داده ایم ، که پیشوند استمراری زبان فارسی نو بصورت " mi" در برخی از گویش های همسوبا پارسی همواره با صدای صامت “m” وهمراه با یک مصوّت آورده میشود ، و صورتهای دیگری از مصوًت ها نظیر “a,e,i,o,u” صامت ‘m’ را دنبال میکنند،  و گویش های دسته دوم نیز با حذف صامت ‘m’ وتنها با پیشوند ها ی“a,e,i,o,u” استمرار فعل را  نشان میدهند. اقوامی که در کرانه های شمالی خلیج فارس یا سواحل جنوبی دریای خزر زندگی میکنند از پیشوند های مشابه در گویش اصیل خود استفاده  میکنند، وازپیشوند استمرار',e,i,a' استفاده میکنند، که بطرزشگفت انگیزی این گویش ها مشابه  یکدیگرند. و علاوه بر آن از پیشوند های دیگرنظیر :ha,he,hi:  هم برای نشان دادن استمرارفعل استفاده میکنند، که تمام این پیشوند های استمرار فعل در زبان سومری هم وجود دارد. 

 ( بنظر میرسد، مهاجرت بزرگی در زمان هجوم ایلامیان در بیش از شش هزارسال پیش به ایران روی داده است ، وبخشی از مردم جنوب ایران به شمال ایران بویژه در کرانه دریای خزر مهاجرت کرده اند.)  .  

با وجود این ، یقین داشته و داریم ، که سایر گویش های همسو با فارسی نو نیز صورت های دیگر گویش های بومیان اولیه ایران نظیر و هم خانواده زبان سومری هستند، و با زبان سومری هم  خویشاوند هستند.  

بطور مثال ، شاید یکی از گویشها یا زبانهای ظاهرآ دور تر از زبان فارسی زبان کردی باشد . ولی مشاهده میشود ، در همین زبان کردی مشترکات اساسی بسیاری با زبان سومری از خود نشان میدهد، که بطور یقین قدمت بیشتر این گویش خانواده گویش های همسو با فارسی را نشان میدهد. بطور مثال : هنوز در زبان کردی تلفظ اولیه فعل "دانستن" که در زبان سومری "ذانستن" است متداول است ، یا یکی از ابهامات جایگزینی صدای صامت " ش" و "س" در زبان سومری را در خود دارد ، و برای نمونه فعل " شناختن " فارسی را برخلاف  سایر گویش های فارسی که " اشناختن"  تلفظ میکنند، کرد ها با صدای  "س" تلفظ میکنند، و آنرا " اسناختن" میگویند.

البته کردهاولروسایراقوام ایرانی ، هر گاه که بدلیل سیاسی از سرزمین اصلی جدا میشدند، برای بازگشت ورهایی سرزمین مادری بطور مستقل یا در لوای قوای بیگانه ولی بمنظوررهایی مام میهن و تضعیف دشمن مسلط در سرزمین اصلی جانفشانی میکردند. مثلاً کردها و لرها در دنیای باستان دو خدمت بزرگ دیگر به بقای موجودیت ایران و زبان ایرانی کرده اند. که در اینجا به اختصار میگویم ، آنها در خارج ایران دوره ایلامیان در سرزمین های تاریخی ایران بصورت جنگجویان سپاهیان آشوری آخرین شکست های ایلامیان را برای فروپاشی بر آنها وارد کردند. و دومین خدمت بزرگ و بی همانند آنها به زبان ایرانی و پاسداری آنها از زبان فارسی و پیشگیری از زبان بیگانه است. امید است ، دوستداران زبانهای ایرانی برای همیشه این خدمت بزرگ این اقوام ایرانی را فراموش نکنند.

ما در زیر بطور نمونه با تحقیق میدانی جدول زیر را نشان میدهیم:

جدول جایگزینی ، س . ش،

مثال: برای جمله :نمی شناسم

این کار خرد بخوبی همبستگی اقوام اولیه ایران را در پهنه سر زمیت های تاریخی ایران نشان میدهد. و دلیل جایگزینی برخی از صامت های زبان سومری را با توجه با مطالب منتشر شده در وبلاگ های ما بیان میکند.

شاد باشید. فریدون عیاسی